مقلات علمی

نوشتن مقاله علمی در وب

بسیار دیده ام که در وبلاگ ها بدون در نظر گرفتن اصول لازم می نویسند، برای کمک به بهبود نگارش مقاله و تحقیقات در وبلاگها سری مطالبی جهت یاد آوری چگونگی نوشتن تهیه کردم. امیدوارم مورد نقد و نظر قرار گیرد، و با کمک عزیزان وبلاگ نویس به گسترش آن ضمن در نظر گرفتن فرهنگ یادگیری اقدام شود. ابتدا می بایست در مقاله هایی که در وبلاگ می نویسیم به اصل موضوع آن توجه شود، از حاشیه روی و پرداختن به موضوعات فرعی و غیر ضروری مطالب در مقاله خود داری گردد. منابع و مآخذ، آمارها، نقل قول ها، تعاریف، مدل ها، قضایای کلی، تصاویر، جداول، نمودارها و اشکال به خوبی و مرتبط با بحث استفاده و لینک شوند. ظاهر مقاله تمیز، شکیل و زیبا مطابق سلیقه شخصی نویسنده باشد، در مورد فاصله خطوط، و حاشیه ها، طراز بندی دقت شود، و همخوانی کلی رعایت گردد. عنوان کتب و مقالات مورد استفاده در فهرست منابع با حروف رنگی یا کج تایپ شود، مقیاس ها، تاریخ ها و نشانه ها در سراسر مقاله یکدست گردد، و در صورت ضرورت لینک معادل آن ها ذکر شود. معادل لاتین واژه های تخصصی و نیز اسامی افراد، مکانها و... در موضوع مربوطه لینک شوند.

در وب ها مقالات و مطالب مختلف وجود دارد، ولی در این پست به تهیه و نگارش مقالات و تحقیقات علمی می پردازم که مهمترین بخش تاریخ وبلاگ نویسی می باشد. مقالات علمی را می توان به دو دسته کلی تقسیم نمود، پژوهشی، که بنیادی یا کاربردی می باشند، و بهره گرفته از یک پروژه تحقیقاتی اساسی است، و معمولا به تولید علمی منجر می گردد. مقالات علمی مطالعاتی و ترویجی که بر پایه جا به جایی، تلفیق و ترکیب دانش موجود تهیه می شود، از این گونه مقالات می توان به مقالات مروری، تدوینی، ترجمه ای و تحلیلی اشاره کرد. در این میان مقاله های تحلیلی ارزش و اعتبار بالاتری دارند، که بسیاری از مقالات انوش راوید را شامل می شود. ساختار یک مقاله علمی – پژوهشی شامل، مشخصات مقاله، چکیده، مقدمه، روش تحقیق، اطلاعات و داده ها، تجزیه و تحلیل، نتیجه گیری، شناسایی و تصدیق، منابع، ضمایم است.

اساس هر مقاله و تحقیق علمی را تعریف و بیان مسئله تحقیق تشکیل می دهد، که ضمن مطالعه ادبیات و سوابق، دارای اقدامات نظام یافته طرح مسئله، تعیین حدود، شناسایی و تحلیل مسئله تحقیق می باشد. تعیین متغیرها و تدوین مدل های علمی مربوط به چهار چوب نظری، و تشریح مسئله و نگارش تحقیق نیز از پایه های تحقیق می باشد. موضوع تحقیق برای محقق بر اساس منابع متعدد طرح می گردد، که دلایلی دارد از جمله، کنجکاوی، تجارب شخصی، مطالعه آثار مکتوب، منابع شفاهی. هر موضوع تحقیقاتی ویژگی هایی دارد مانند، ادراکی و بسیط بودن، میکرو و شفاف بودن، جدید و تازه، یا مرتبط با رشته تخصصی محقق.

کار پژوهش برای نوشتن مقاله، پس از انجام مرحله مطالعه ادبیات نظری و سوابق نیاز تحقیق آغاز می گردد، به عبارتی پژوهش در بستری از آگاهی برای کشف مجهول انجام می پذیرد. به این ترتیب نسبت به موضوع، آگاهی زیاد تری پیدا می شود، و اطلاعات در زمینه موضوع مورد مطالعه افزوده می گردد، بنا بر این بر اساس آگاهی از معلومات به دست آمده دوباره کاری و تکرار نخواهد بود. بدین ترتیب می توان روش کار دیگران را متوجه شد، و با مسائل و مشکلات مسیر تحقیق آشنا گردید. مطالعه ادبیات و سوابق مسئله به محقق کمک می کند، تا متغیر های مورد نظر در مطالعه را بهتر شناسایی نموده، و روابط علت و معلولی آن ها را با توجه به تجارب گذشته در قالب مدل های نظری تبیین نماید. تجارب گذشته و شناسایی متغیرها و تصوراتی از واقعیت ها را در ذهن شکل داده، بدین ترتیب ساده تر می توان فرضیه های تحقیق را تدوین کرد. مطالعه درباره مسئله و تنظیم و تدوین ادبیات و مباحث نظری و قضایای کلی آن، به محقق کمک می کند، تا تکیه گاه محکمی برای استدلال منطقی در مرحله بررسی و ارزیابی فرضیه ها و استنتاج به ویژه در تحقیقات توصیفی - تحلیلی، تاریخی، علمی و همبستگی پیدا نماید.

چگونگی دست یابی به منابع برای مقاله کاری مهم است، که باید راه های آن را شناخت تا از بهدر رفتن وقت و انرژی خود داری شود. دستیابی به منابع و فهرست بر داری، روش های متعددی دارد که در اینجا انوش راوید ده نمونه را پیشنهاد می کند. یک - استفاده از کتاب شناسی ها؛ 2 - استفاده از فهرست مقالات؛ 3 - استفاده از نمایه ها؛ 4 - استفاده از کتابخانه؛ 5 - استفاده از فهرست تحقیقات؛ 6 - استفاده از چکیده ها؛ 7 - استفاده از مجموعه مقالات؛ 8 - استفاده از روش مصاحبه؛ 9 - استفاده از آرشیوها ؛ 10 - استفاده از حافظه های کامپیوتری و اینترنت.

نگارش و بیان تحقیق

بهتر است صورت مسئله تحقیق سئوالی نوشته شود، و از بیان آن به صورت عبارت کلی یا جملات خبری خود داری کرد، نمونه در وبلاگ سازمان آینده بینی انوش راوید می باشد. مسئله را باید به طور واضح تعریف نمود، و از واژگان و اصطلاحات مبهم و دو پهلو استفاده نکرد. اصطلاحات، واژگان باید با مفاهیم اختصاصی و تخصصی تعریف شوند، نه ارزشی. در ابتدا یا انتهای متنها باید سئوالات ویژه تحقیق نوشته شود. محقق بهتر است برای بیان مسئله تحقیق و نگارش، صورت مسئله را پرسشی بنویسد. همچنین فلسفه تحقیق خود را بصورت مقدمه ای کلی درباره مسائل و ضرورت های انجام تحقیق مورد نظر خود بنویسد. بطور مثال در وبلاگ جنبش برداشت دروغها از تاریخ ایران این فلسفه به عنوان سخن وبلاگ، و در مقالات جداگانه به عنوان پیش گفتار نوشته شده است. همچنین باید ابعاد، ویژگی ها و صفات و حدود مسئله مورد مطالعه را شرح داد، ادبیات و سوابق مسئله تحقیق را بیان نمود. فهرست متغیرها و معرف های مورد مطالعه و مدل های تبیینی نظری را به شرحی که گفته شد ذکر کرد. سئوالات ویژه تحقیق را فهرست کند، به هدف یا اهداف تحقیق خود اشاره، و نتایج و دستاورد های پیش بینی شده تحقیق را اظهار کند، در وبلاگ انوش راوید بیشتر بصورت لینک به مطالب دیگر می باشد.

در حقیقت تحقیق علمی با هدف شناخت یک موقعیت و پدیده انجام می شود، که در هر زمان می تواند باشد. گرد آوری اطلاعات برای تحقیق خیلی مهم و اساسی است، به لحاظ اهمیت گاه به اشتباه آن را خود تحقیق می نامند. برای حفظ اعتبار اطلاعات و داده های گردآوری شده، محقق باید دو اصل اساسی صحت و دقت را مورد توجه خاص قرار دهد. گرد آوری اطلاعات را می توان به دو طبقه تقسیم کرد، روش های کتابخانه ای در محیط کتاب یا مجازی و روش های میدانی و مشاهده ای. تحلیل داده ها با دو شیوه انجام می شود، کیفی و کمی، در تجزیه و تحلیل های کیفی مشخصاً، عقل، منطق، تفکر و استدلال است. در کمی پدیده ها، متغیرها، ویژگی ها، ارزش ها و باورها را اندازه گیری می نمایند. روش مشاهده یکی از روش های کارآمد و مؤثر در تحقیقات موردی است، مانند بازدید از مکان های تاریخی و موزه ها در تحقیقات وبلاگ های تاریخی . اطلاعاتی را که محقق از طریق روش مشاهده می تواند کسب کند، کمتر می توان از طریق روش های دیگر به دست آورد، زیرا مشاهده به محقق اجازه می دهد، که مستقیما پدیده مورد مطالعه را ببیند، و واقعیت را به صورت مستقیم یا بی واسطه درک کند.

برای این منظور ابزار هایی جهت مشاهده لازم است، اول ابزار استاندارد، دوم ابزار که خود محقق ساخته و یا ایجاد کرده. در هر صورت می توان انواع روش های مشاهده را در 8 طرح قرار دارد، که اندکی از هر کدام آنها را شرح می دهم. طرح های مشاهده کنترل نشده، که مشاهده به روش سطحی یا ساده و آزاد نیز مشهور شده، محقق ناظر بر وقایع و رخدادهاست و آن هایی را که به هدف تحقیق نزدیک است، ثبت و ضبط می نماید. طرح های مشاهده کنترل شده، که به طرح های منظم و دقیق یا سازمان یافته نیز معروفند. طرح مشاهده مشارکتی، که محقق یا مشاهده گر خود در محیط مشاهده جذب می شود، یعنی به عنوان عضوی از اعضای آن در می آید، چنین مشاهده ای را می توان مشاهده از درون جامعه نام برد. طرح مشاهده غیر مشارکتی، بر خلاف نوع مشارکتی، چندان عمیق و اساسی نیست زیرا محقق مورد مطالعه را از بیرون و از کنار مطالعه می کند، و اطلاعات او سطحی است. طرح مشاهده فردی، که به وسیله یک نفر، خواه محقق باشد یا فرد مشاهده گر دیگری، انجام می شود، اطلاعات کسب شده بر پایه ادراکات یک نفر استوار است، که احتمال دارد دچار خطا و اشتباه نیز بشود. طرح مشاهده گروهی، که به کمک بیش از یک نفر انجام می پذیرد، و با هم فکری یکدیگر نتیجه مشترک را در کارت ثبت نماید. طرح مشاهده علنی، محقق یا ناظر یه صورت رسمی و آشکار در محیط مشاهده مستقر می شود، و وضعیت خود را تغییر داده حالت غیر عادی و غیر طبیعی به خود می گیرد، بنابر این محقق نمی تواند واقعیت ها را کشف کند. طرح مشاهده غیر علنی، محقق یا مشاهده گر به صورت علنی در محیط ظاهر نمی شود، بلکه به صورت غیر رسمی در محیط حضور پیدا می کند، و محیط را زیر نظر می گیرد.

روش مشاهده خوبی هایی داد، با توجه به حضور محقق یا مشاهده گر در محیط و برقراری ارتباط مستقیم شنوایی و بینایی، اطلاعات واقعی و دقیقی به دست محقق می رسد. از این حیث بهترین روش در بین سایر روش های گردآوری اطلاعات است، حجم اطلاعات وسیع تری از محیط و فرد یا افراد مورد مشاهده به دست محقق می رسد. این روش برای شناخت موقعیت های تاریخی و نیز افرادی که قادر به بیان وضعیت خود از طرق دیگر نیستند، نظیر کودکان، بیماران روانی و... روش مناسبی است. این روش می تواند به عنوان روش کنترل برای سایر روش های گردآوری اطلاعات مورد استفاده قرار گیرد. کار جمع آوری واقعی تر اطلاعات و فهم مستقیم رفتارها و رویدادها با این روش بیشتر امکان پذیر است. در مشاهده، بویژه اگر غیر علنی باشد، مقاومت و ممانعت احتمالی بر سر راه گرد آوری اطلاعات وجود ندارد. روش مشاهده در جامعه ای محدود و مطالعات موردی کاربرد دارد، ولی برای مطالعات وسیع و جامعه ای بزرگ مناسب نیست و معایبی دارد، در مشاهده های غیر علنی و پنهانی امکان ثبت فوری مشاهدات مقدور نیست. وجود محقق و مشاهده گر در محیط مشاهده انسانی باعث می گردد، که شرایط عادی و طبیعی آن تغییر نماید و حالت عیر عادی و غیر طبیعی به خود بگیرد. مشاهده برای تحقیقات تداومی که زمان طولانی را طلب می کند، روشی مقرون به صرفه نیست. محدودیت قلمرو دید مشاهده گر مانع از این می شود، که تمام صحنه و میدان را مشاهده کند. این محدودیت علاوه بر قلمرو جغرافیایی میدان مشاهده، شامل مواردی می شود که در زوایای بیروح یا به اصطلاح در نقاط کور قرار دارند.

احترام به حقوق دیگران

احترام به حقوق دیگران برای ارزش معنوی مقاله و تحقیق بسیار مهم می باشد، بهره برداری از آثار دیگران و ذکر آن در گزارش تحقیق به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم است. می بایست مشخصات منبع یا مرجع در پاورقی یا پایان فصل یا پایان گزارش آورده شود، در وبلاگ انوش راوید بصورت لینک می باشد. همچنین تنظیم و تدوین ساختار گزارش تحقیق عناصری دارد که شامل: مقدمات، فهرست، متن، کتابنامه، پیوست ها می باشد، که همگان با آنها آشنا هستند، در وبلاگ انوش راوید، مقدمات و فهرست در صفحه اول وبلاگ، و کتابنامه و پیوست ها در متن ها میان صفحه های داخلی بصورت لینک می باشند. در واقع تنظیمات تحقیق را می توان گفت طرح تحقیق، که سندی با مشخصات تحقیق، برنامه اجرایی و جزییات فعالیت ها و امور مربوط به موضوع تحقیق است. یا به عبارت ساده تر، طرح تحقیق چگونگی انجام دادن تحقیق علمی است. گاهی لازم است طرح تحقیق را توجیه کرد، منجمله آگاه کردن کسانی که در تصویب طرح مؤثرند، تسهیل برنامه ریزی اجرایی تحقیق، و کسب حمایت دیگران. طرح های تحقیق بزرگ و کوچک دارد، که بر اساس مراحل پیشرفت، مقدماتی، تفضیلی و نهایی گفته می شود. ساختار طرح تحقیق عناصری و اجزایی دارد، که عبارتند از، سئوال اصلی تحقیق و بیان مسئله، سوابق و ادبیات مربوطه، فلسفه و اهداف تحقیق. محقق به بیان پرسش و دلایل ضروری و توجیهی انجام دادن تحقیق و نیز اهداف علمی و کاربردی یا عملی آن می پردازد، و انگیزه ها و ضرورت های خاص انجام آن را تشریح می کند.

البته باید نوع تحقیق در هدف و روش مشخص باشد، از حیث هدف اشاره به مبنایی بودن و کار بردی بودن ضرورت دارد. از لحاظ روش محقق باید مشخص نماید که تحقیق به کدام یک از قسمت های توصیفی، همبستگی، تاریخی، تجربی و غیره مشابهت دارد و چرا. در بسیاری از تحقیقات ارایه فرضیه ها که بر اساس علمی بیان شده باشند، برای پیشبرد تحقیق لازم است. آمارها در تحقیق بسیار مهم می باشند، مثلاً در دروغ های تاریخی به هیچ وجه آمار درست ارایه نشده است، محقق تاریخی با ارایه آمار های تاریخی به راحتی دروغها را آشکار می کند. موضوعاتی که در تحقیق نقش دارند شامل، روش ها و ابزار های نمونه گیری و گرد آوری و طبقه بندی اطلاعات، همچنین چگونگی تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده ها. لازم است مدیریت و عوامل اجرایی و یا سازمان های نوین، و زمان و طول مدت اجرای تحقیق در نظر گرفته شود. هر تحقیق مشکلات و تنگناهای احتمالی دارد، و نیازمند ابزارها، وسایل و شرایط مورد نیاز و همچنین هزینه می باشد. موضوع مهم: می توان برای تحقیق واژگان و اصطلاحات تخصصی و اختصاصی تعریف و طرح کرد، در این مورد محقق های ایرانی بیشتر از واژگان خارجی که گاهی به کار و نوع تحقیق آنها نمی خورد استفاده می کنند. ولی انوش راوید سعی می کند واژگان جدید ارایه دهد. در آخر یک مقاله تحقیقاتی می بایست فهرستی از عناصر و اجزا تحقیق تهیه گردد، و برای هر عنصر و اجزا مربوطه تعریف و نظر خواهی شود، همچنین به اصلاحات جدید برابر موج نو اقدام کرد.